"Ο έρωτας ως διαδικασία ψυχικής ωρίμασης κατά τον Rainer Maria Rilke", εργασία που εκπονήθηκε από μαθητές του Β' Τοσιτσείου-Αρσακείου Γυμνασίου Εκάλης στο πλαίσιο του 2ου Παναρσακειακού Μαθητικού Συνεδρίου (13-14 Απριλίου 2013)

Ακολουθεί το κείμενο της εργασίας:

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΩΣ «ΤΡΑΧΙΑ ΜΑΘΗΤΕΙΑ» (Rilke)

Αγγελοπούλου Κλαίρη, Αρβανιτίδη Βαρβάρα, Δημητριάδη Μαρία, Ζαχαρής Σπύρος, Χριστοδούλου Νίκος

Β’ Τοσίτσειο Αρσάκειο Γυμνάσιο Εκάλης, Τάξη Γ’

Εισηγήτρια: Αρβανιτίδη Βαρβάρα

Υπεύθυνος καθηγητής: Παναγιώτης Ανδριόπουλος

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην εργασία αυτή διερευνούμε τον έρωτα ως "τραχιά μαθητεία" ή αλλιώς ως συντελεστή της ψυχικής ωρίμασης του ανθρώπου και μάλιστα του νέου, μέσα από επιστολές του μεγάλου ποιητή Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε, οι οποίες αναφέρονται ακριβώς στο θέμα αυτό.

Το δημοφιλέστερο κείμενο ανάμεσα στους νέους είναι τα Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, τα οποία μετέφρασε στα ελληνικά ο Μάριος Πλωρίτης και εκδόθηκαν ήδη από το 1944.

Απόψεις του Ρίλκε για το θέμα μας συναντούμε και σε άλλες επιστολές του Ρίλκε που ανθολογήθηκαν από τον Ulrich Baer και τον Φαμπρίς Μιντάλ και έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τα σχετικά αποσπάσματα παρατίθενται εδώ.

Ο Ρίλκε θεωρεί πως οι  άνθρωποι έχουν παρεξηγήσει, όπως τόσα άλλα πράγματα, τη θέση του έρωτα στη ζωή, εκλαμβάνοντάς τον ως παιχνίδι ή μια ακόμα απόλαυση. Άρα η  μαθητεία στον έρωτα, που είναι αναμφισβήτητα δύσκολη και επίπονη, είναι απαραίτητη, για να μην ενδώσει ο νέος στην αγοραία λογική και την τρέχουσα συμβατικότητα.

Η οδός προς τον έρωτα είναι για τον Ρίλκε μια απολύτως πνευματική υπόθεση. Προϋποθέτει τη δοκιμασία, ειδάλλως δεν μπορεί να εννοηθεί ως ένωση και αποστολή. Οτιδήποτε δεν μετέχει του πνεύματος και του απείρου καταδικάζει την καρδιά, το σώμα και τη σεξουαλικότητα στο μερικό, στη φθορά και την αποτυχία.

 ΛΕΞΕΙΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ:  έρωτας, Ρίλκε, μαθητεία, γράμματa

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο έρωτας ήδη από τον Πλάτωνα συνυφαίνεται τόσο με την έννοια της ζωής όσο και με τον Θεό (θείος έρως).

Για τους περισσότερους ανθρώπους παραμένει – ακόμα και σήμερα, δυστυχώς – μια σωματική λειτουργία, ένα ωραίο, έστω δυνατό, συναίσθημα ή ακόμα κι ένα θανάσιμο αμάρτημα, χωρίς να υποπτεύονται οι πολλοί ότι πρόκειται για την θεόσδοτη παρόρμηση του ανθρώπου να επιδιώξει την ένωση του με τον άλλο, που είναι βασική προϋπόθεση της ζωής.

Άρα ο έρωτας συντελεί όχι απλώς στην ψυχική ωρίμαση του ανθρώπου, αλλά στην επίπονη διαδικασία για την πληρότητα της ύπαρξης, που χωρίς αυτόν είναι ανάπηρη.

Ο έρωτας, βέβαια, δεν διδάσκεται κάπου, αλλά η παιδεία στον έρωτα, και μάλιστα για το νέο άνθρωπο, είναι απολύτως αναγκαία, κυρίως μέσα από την εκπαίδευση.  Ο π. Φιλόθεος Φάρος προτρέπει:  «Ας σκεφθούμε πώς οι ανέραστοι άνθρωποι της εποχής μας, θα γίνουν πιο ερωτικοί και πώς κάποιοι απ’ αυτούς σαν δάσκαλοι, θα αισθανθούν το φλογερό εκείνο πάθος για το πρόσωπο του μαθητή, που είναι απαραίτητο για να μπορέσουν να του διδάξουν το μάθημα του έρωτα. Ίσως λοιπόν, η πραγματική ανάγκη αυτή τη στιγμή δεν είναι για παιδεία στον έρωτα, αλλά για έρωτα στην παιδεία».[1]

Ο Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε, ο οποίος είναι οδηγός μας σ’ αυτή την μαθητεία στον έρωτα, μας καλεί στην υπέρβαση των ορίων μας μέσω του έρωτα διερωτώμενος:

«Ο έρωτας, αν τον λογαριάσουμε μαζί με την τέχνη, δεν είναι άραγε τα μόνα διαβατήρια υπέρβασης των ανθρώπινων όρων, ώστε να γίνουμε πιο μεγάλοι, πιο γενναιόδωροι, πιο δυστυχισμένοι, αν χρειαστεί, απ’ τον κοινό  άνθρωπο; Ας υπάρξουμε ως τέτοιοι με ηρωισμό ας μην απαρνηθούμε κανένα απ’ τα πλεονεκτήματα που μας παρέχει το γεγονός ότι είμαστε έμψυχα όντα».[2]

Ο ΡΙΛΚΕ ΚΑΙ ΤΑ «ΓΡΑΜΜΑΤΑ Σ’ ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΟΙΗΤΗ»

Ο Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε (γερμανικής καταγωγής, γεννήθηκε στην Πράγα το 1875 και πέθανε στο Βαλμόν της Ελβετίας το 1926) ήταν λυρικός ποιητής και πεζογράφος. Οι εικόνες του εστιάζονται στη δυσκολία της κοινωνίας σε μια εποχή δυσπιστίας, μοναξιάς, και βαθιάς ανησυχίας - θέματα που τον τοποθετούν ως ποιητή μεταξύ της παραδοσιακής και νεότερης ποίησης.

«Ο Ρίλκε αποτελεί ένα κεφάλαιο στα παγκόσμια γράμματα γιατί οδήγησε μια μακρόχρονη παράδοση θρησκευόμενης ποίησης σε νέες ανεξερεύνητες περιοχές μυστικισμού και φιλοσοφικής ενατένισης… Από τις Ελεγείες του Ντουίνο ως τον Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε, από τη μελέτη για τον Ροντέν ως τις παρατηρήσεις του για τη ζωγραφική και τους ζωγράφους, αποκαλύπτεται μια αναζήτηση, το εύρος της οποίας είναι ακόμη δύσκολο να καθοριστεί».[3]

Το δημοφιλέστερο έργο του Ρίλκε που έχει διαβαστεί από εκατομμύρια αναγνώστες και αγαπήθηκε κυρίως από τους νέους είναι τα "Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή".

Στην Ελλάδα αυτές οι επιστολές έγιναν γνωστές από την μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, που εκδόθηκε από τις ιστορικές εκδόσεις Ίκαρος (α’ έκδοση 1944), και βρίσκεται ήδη στην δέκατη τέταρτη έκδοση (2010). Πρόσφατα, το 2010, κυκλοφόρησε μια νέα μετάφραση των επιστολών αυτών από τον Αλέξανδρο Ίσαρη (εκδ. Αρμός).

Το έργο του «Γράμματα σε έναν νεαρό ποιητή» (πρωτοεκδόθηκαν στα 1929 με τον τίτλο Briefe an einem jungen Dichter) αποτελούν δέκα επιστολές που ο Ράινερ-Μαρία Ρίλκε είχε στείλει από το 1903 ώς το 1908 σ' έναν άγνωστό του νέο, τον Franz Xaver Kappus, μαθητή της Στρατιωτικής Ακαδημίας Wiener Neustadt κι αργότερα ανθυπολοχαγό του αυτοκρατορικού στρατού της Αυστροουγγαρίας, ο οποίος σύντομα αποσύρθηκε από τον στρατό και αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία.

Ο νεαρός αξιωματικός διαβάζει ποιήματα του Ρίλκε στο πάρκο της Στρατιωτικής Ακαδημίας, όταν τον πλησιάζει ο ιερέας της Ακαδημίας, ο οποίος αναγνωρίζει στον ποιητή Ρίλκε τον εύελπι που συνάντησε πριν κάποια χρόνια, καθώς προοριζόταν για αξιωματικός, αλλά τελικά δεν έγινε. Ο νεαρός Kappus, με ποιητική κλίση ο ίδιος, αλλά και ερωτευμένος εκείνο τον καιρό, αποφασίζει να στείλει στον Ρίλκε ποιητικά του δοκίμια για να ζητήσει τη γνώμη του. Ο Ρίλκε εκμεταλλεύεται αυτή την ευκαιρία για να μιλήσει στο νεαρό ερωτευμένο αξιωματικό για τον έρωτα και για την αξία του ως συντελεστή ωριμότητας.

Ο Αλέξανδρος Ίσαρης παρατηρεί πως διαβάζοντας τις επιστολές αυτές «μας ξαφνιάζουν η σοφία και η ηρεμία του, οι γνώσεις και το απαράμιλλο βλέμμα με το οποίο αντικρίζει τον κόσμο» και ακόμα επισημαίνει πως «πολλά από τα θέματα που θίγονται σ’ αυτές τις επιστολές τα ξαναβρίσκουμε στο ποιητικό και πεζογραφικό του έργο».[4]

Ο Ρίλκε παρουσιάζει τον έρωτα ως άθλημα, ως δυσκολία στην οποία πρέπει να μαθητεύσουν οι νέοι. Γράφει σε επιστολή του από τη Ρώμη με ημερομηνία 14 Μαΐου 1904:

"Γόνιμος είναι κι ο έρωτας: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος. Έρωτας του ανθρώπου για τον άνθρωπο: ίσως αυτό να 'ναι το δυσκολότερο απ' όσα μας έταξε η μοίρα, το πιο απόμακρο, η τελευταία δοκιμασία, το έργο που όλα τ' άλλα δεν είναι παρά προετοιμασία και προπαρασκευή του. Γι' αυτό κι οι νέοι - που είναι "αρχάριοι" στο κάθε τι - δεν ξέρουν ακόμα να αγαπούν: πρέπει να διδαχτούν τον έρωτα. Με όλο τους το είναι, με όλες τους τις δυνάμεις συμμαζεμένες γύρω στην ερημική φοβισμένη καρδιά τους, που οι χτύποι της ψηλώνουν ολοένα, πρέπει να μάθουν να αγαπούν. Ο καιρός όμως της μαθητείας είναι πάντα καιρός μακρόχρονου "εγκλεισμού". Έτσι είναι, για πολύ καιρό, κι ο έρωτας: μοναξιά. Ολοένα και πιο έντονη και πιο βαθιά μόνωση. Έρωτας δε θα πει να ανοίγεσαι ευθύς, να δίνεσαι, να ενώνεσαι με κάποιον Άλλον (τι θα ήταν, άλλωστε, η ένωση δύο όντων ακαθόριστων ακόμα, ατέλειωτων, ανοργάνωτων;). Είναι μία σπάνια ευκαιρία για να ωριμάσεις, ν' αποκτήσεις μιαν υπόσταση δική σου, να γίνεις εσύ ένας ολόκληρος Κόσμος, για χάρη κάποιου άλλου, αγαπημένου προσώπου. Είναι μια υψηλή, ακράτητη αξίωση, που σε χρίζει εκλεκτό της και σε σπρώχνει προς τα απέραντα πλάτη. Μόνο έτσι θα 'πρεπε να μεταχειρίζονται οι νέοι τον έρωτά τους: σαν ένα καθήκον που τους υποχρεώνει να εργάζονται αδιάκοπα στο μέσα τους κόσμο ("ν' ακρομάζονται και να σφυροκοπάνε νύχτα-μέρα"). Δεν είναι ακόμα ώριμοι για το δόσιμο του εαυτού τους, για την εγκατάλειψη και το σβήσιμό τους μέσα σε ένα άλλο άτομο, για οποιοδήποτε τρόπο Ένωσης. (Πρέπει, πρώτα και για πολύ καιρό, να μαζεύουν και να θησαυρίζουν ολοένα.) Η Ένωση αυτή, το δόσιμο αυτό, είναι το στερνό σκαλοπάτι. Ίσως η ανθρώπινη ζωή να μη μπορεί ακόμα να το χωρέσει.

Εδώ όμως λαθεύουν οι νέοι τόσο συχνά και τόσο βαριά: ορμάνε ακράτητοι ο ένας προς τον άλλο, όταν τους αγγίξει η αγάπη (είναι στην φύση τους να μη μπορούν να περιμένουν), σκορπίζονται εδώ κι εκεί, ενώ η ψυχή τους είναι γεμάτη ακεφιά, ακαταστασία και αναταραχή... Τι μπορεί όμως να βγει από αυτό;  Τι μπορεί να κάνει η ζωή τούτο το μπερδεμένο σωρό των μισοσπασμένων υλικών, που αυτοί τα ονομάζουν "ένωση" τους και πολύ θα ήθελαν να τα ονομάσουν ''ευτυχία'' τους;  Και τι τους μέλλεται το αύριο;

... Δεν του μένει παρά να γυρέψει σωτηρία σε μιαν απ' τις άπειρες συμβατικές καταστάσεις που είναι παντού στημένες, σαν δημόσια καταφύγια, γύρω από αυτόν τον επικίνδυνο δρόμο. Καμιά περιοχή της ανθρώπινης υπόστασης δεν είναι τόσο πολύ γεμάτη από συμβατικότητες όσο τούτη εδώ: σωσίβια, βάρκες και ναυαγοσωστικά είναι στην διάθεση του, κάθε είδους βοήθεια που η κοινωνία έχει επινοήσει για τούτο το σκοπό".[5]

Είναι προφανές ότι για τον Ρίλκε τα λάθη που παραμονεύουν στον έρωτα μπορεί αν είναι έως και τραγικά. Ο Ρίλκε καταγγέλλει, θα λέγαμε, τις συμβατικότητες οι οποίες δεν έχουν σχέση με την αλήθεια του έρωτα και έχουν σκοπό να αποπροσανατολίσουν το νέο.

Γι' αυτό τονίζει πως πολλές φορές οι νέοι, στο όνομα μιας επιφανειακής "επαναστατικότητας" "σκορπάνε τις καλύτερες δυνάμεις τους για να γλυτώσουν από συμβατικότητες όπως ο γάμος και πέφτουν σε άλλες λύσεις, λιγότερο χτυπητές, το ίδιο όμως θανάσιμες. Επειδή μονάχα για συμβατικότητες είναι άξιοι. Ό,τι βγαίνει απ' αυτές τις βιαστικές κι ανυπόμονες, θολές και ταραγμένες ενώσεις, είναι πάντα συμβατικό. Κάθε σχέση που είναι καρπός αυτής της πλάνης έχει κάτι το συμβατικό, ακόμα και αν είναι ασυνήθιστη (ή, όπως λέει ο κόσμος, ανήθικη). Κι ο χωρισμός ακόμα θα ήταν μια συμβατική χειρονομία, μια απρόσωπη τυχαία απόφαση, αδύναμη και άκαρπη".[6]

Ο Ρίλκε θεωρεί την μαθητεία στον έρωτα, που είναι αναμφισβήτητα δύσκολη και επίπονη, απαραίτητη, για να μην ενδώσει ο νέος στην αγοραία λογική και την τρέχουσα συμβατικότητα.

Για τον Ρίλκε η πίεση και η βιασύνη δεν μπορούν να κάνουν τίποτα καλό στην αγάπη, αντιθέτως μπορούν ακόμα και να την καταστρέψουν.

Το συναίσθημα για να εκδηλωθεί σωστά και ολοκληρωμένα, πρέπει να ωριμάζει μέσα μας.

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα:

«Για τους ανθρώπους ο έρωτας δεν είναι παρά μια απόλαυση, τον κατάντησαν λοιπόν κάτι εύκολο και φτηνό, ακίνδυνο και σίγουρο, όμοιο με τις απολαύσεις των δρόμων. Αλήθεια, πόσοι και πόσοι νέοι στάθηκαν ανίκανοι να βρουν το σωστό δρόμο της αγάπης, για πόσους τα σύνορα του έρωτα σταματάνε στο εύκολο, βιαστικό δόσιμο του εαυτού τους! ...Στο δρόμο του έρωτα, όπως και στο δρόμο του θανάτου (που είναι δύσκολος κι αυτός), δε θα βρεις - άμα τον αντικρίζεις σοβαρά - κανένα φως, καμιάν απόκριση, ούτε σημάδι, ούτε χαραγμένο δρόμο, για να σε βοηθήσουν. Και για τα δύο τούτα καθήκοντα, που κρατάμε κρυμμένα μέσα μας και τα παραδίνουμε στους άλλους χωρίς να φωτίσουμε το μυστικό τους, δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες. Όσο όμως πιο πολύ αποζητάμε τη μοναξιά στη ζωή μας, τόσο περισσότερο ζυγώνουμε το μεγάλο νόημα του έρωτα και του θανάτου. Οι απαιτήσεις που, τραχύς και δύσκολος, ο έρωτας έχει απ' τη ζωή μας σ όλη της την πορεία, είναι πάρα πολύ βαριές, κι εμείς, στα πρώτα μας βήματα, είμαστε πολύ αδύναμοι μπροστά τους. Αν όμως σταθούμε καρτερικοί και δεχτούμε τον έρωτα αυτόν σαν τραχιά μαθητεία - αντίς να χανόμαστε σ' όλα κείνα τα εύκολα και κούφια παιχνίδια, που επινόησε ο άνθρωπος για να μην αντικρίζει κατάματα τη βαθύτατη σοβαρότητα της ζωής - ίσως τότε, κείνοι που θά 'ρθουν καιρό έπειτ' από μας, να νιώσουν μια κάποια πρόοδο κι ένα ξαλάφρωμα. Και θα 'ταν σημαντικό τούτο».[7]

Το παραπάνω απόσπασμα από τα  Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή έχει σημασία ότι περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του μαθήματος των Θρησκευτικών της Γ' Λυκείου, που έχει τον τίτλο Θέματα Χριστιανικής Ηθικής και είναι κείμενο υποστηρικτικό στην διδακτική ενότητα Τα δύο φύλα.[8]

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΩΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ  ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΡΙΛΚΕ

Στην ανθολόγηση του Ρίλκε από τον Ulrich Baer υπάρχει κι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο Για τον έρωτα

όπου εκτίθενται απόψεις του Ρίλκε από διάφορες άλλες επιστολές του, εκτός από τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή».

Σε μια απ’ αυτές ο Ρίλκε παρατηρεί πως το σεξουαλικό στοιχείο ως κάτι το παρορμητικό και καθόλου αγνό σε σχέση με την αγάπη, σε περίπτωση που δεν έχει ωριμάσει, μπορεί να προκαλέσει την διάλυση του συναισθήματος.

Για τον Ρίλκε ο έρωτας είναι μια πολύ σοβαρή εργασία. Προτρέπει, λοιπόν, τους νέους:

"Να πάρουν τον έρωτα στα σοβαρά, να τον αντέξουν, και να τον μάθουν όπως μαθαίνουμε ένα επάγγελμα – αυτό πρέπει να κάνουν οι νέοι. Οι  άνθρωποι έχουν παρεξηγήσει, όπως τόσα άλλα πράγματα, τη θέση του έρωτα στη ζωή. Έκαναν τον έρωτα παιχνίδι και διασκέδαση, πιστεύοντας ότι τα παιχνίδια και οι διασκεδάσεις προσφέρουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση απ’ τη δουλειά. Τίποτε όμως δεν μας δίνει μεγαλύτερη χαρά και ευτυχία απ’ τη δουλειά. Και ο έρωτας, ακριβώς επειδή είναι η πιο ακραία μορφή χαράς και ευτυχίας, δεν μπορεί παρά να αποτελεί δουλειά. Όποιος αγαπά λοιπόν πρέπει να προσπαθεί να φέρεται σαν να’ χε να φέρει εις πέρας ένα πολύ σπουδαίο καθήκον: πρέπει να περνά πολλή ώρα μοναχός, να εμβαθύνει στον εαυτό του, να συγκεντρώνεται και να συγκρατείται· πρέπει να δουλεύει: πρέπει να γίνει κάποιος!"[9]

Η μοναξιά για τον Ρίλκε είναι απαραίτητη προϋπόθεση αυτογνωσίας, και άρα κανείς δεν μπορεί να γνωρίσει αληθινά τον έρωτα αν πρώτα δεν βυθιστεί στον εαυτό του.

Και συνεχίζει ο Ρίλκε:

«Ίσως τώρα να μαντεύετε λιγάκι τι είν’ αυτό που  εγώ προσδοκώ απ’ την έντιμη ερωτική επικοινωνία μεταξύ δύο φύλων: να προετοιμάσει τα άτομα που τη βιώνουν (ίσως εντελώς παροδικά) για μια διαφορετική αξιολόγηση, χωρίς να υπερισχύει ολοκληρωτικά ο ένας και μοναδικός αυτός στόχος, που δεν θα μπορούσε ποτέ να επιτευχθεί πλήρως, αν και θα εξακολουθούσε, αναλόγως προς τη δυναμική του, να ισχύει έτσι όπως τέθηκε αρχικά. Πολλά, αντιθέτως, θα μπορούσαν να διαχυθούν και να αναλωθούν σ’ αυτή τη σχέση μιας εκ των προτέρων δεδομένης μεγάλης οικειότητας, που αλλιώτικα κατακλύζει και καταπλακώνει το άλλο φύλο (αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον άντρα), μολονότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση. Θα μ’ άρεσε να βλέπω τούτες τις ερωτικές περιόδους σαν μια αληθινή μαθητεία στον έρωτα, απ’ το πιο αισθησιακό άγγιγμα και τον εναγκαλισμό μέχρι την τρυφερότητα της κοινής πνευματικής αιώρησης, όταν ο μικρός ναός της νιότης αφιερώνεται πότε στον εραστή και πότε στην ερωμένη, σάμπως η αλλοτινή τους έλξη, η πιο έντονη, να εξαρτιόταν λιγάκι απ’ την τρυφερή πείρα και την άσκηση που επιπόλαια και πριν αρχίσουν τα σοβαρά κερδήθηκε ανάμεσα στους ομοίους τους».[10]

Και αναρωτιέται μ' ένα αισιόδοξο πνεύμα, ίσως και πληρότητας, ο Ρίλκε:

"Δεν είναι θαυμάσιο να διαβεβαιώνεις τον εαυτό σου ότι ο έρωτας μπορεί να σου δώσει τέτοια δύναμη, ότι σε τελική ανάλυση αφορά κάτι που μας ξεπερνά εντελώς και ότι, παρ' όλα αυτά, η καρδιά έχει το θάρρος να ανοίξει πανιά με προορισμό τούτη την αυθυπέρβαση, τούτη τη θύελλα που θα απαιτούσε μια ολόκληρη καινούρια Γένεση;"[11]

Ο Ρίλκε δεν παύει στις επιστολές του προς διάφορους παραλήπτες να τονίζει το πόσο δύσκολος είναι ο αγώνας της αγάπης, και πως για να είναι γόνιμος κι όχι άγονος χρειάζεται μαθητεία ή αλλιώς πολλή δουλειά! Γράφει χαρακτηριστικά καταθέτοντας την προσωπική εμπειρία του:

"Η εμπειρία με δίδαξε ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο απ’ το ν' αγαπάς κάποιον. Μιλάμε για δουλειά, για μεροκάματο, αληθινό μεροκάματο, κι ένας θεός μόνο ξέρει ότι δεν υπάρχει άλλη λέξη να το περιγράψει. Κανείς όμως δεν προετοιμάζει τους νέους ανθρώπους για μια τόσο δύσκολη αγάπη. Διότι η σύμβαση προσπάθησε να μετατρέψει τη σχέση αυτή, την πιο πολύπλοκη και πιο ακραία απ' όλες τις άλλες, σε κάτι εύκολο και επιπόλαιο, προσπάθησε να της δώσει την  επίφαση πως είναι για όλους εφικτή. Αλλά δεν είναι έτσι. Η αγάπη είναι πράγμα δύσκολο, πιο δύσκολο μάλιστα από άλλα πράγματα γιατί, ενώ σε άλλες συγκρούσεις η ίδια η φύση παροτρύνει τον άνθρωπο να ανασυγκροτηθεί, να συγκεντρωθεί όσο μπορεί με όλη του τη δύναμη, όταν κλιμακώνεται ο έρωτας μπαίνουμε εύκολα στον πειρασμό να παραδώσουμε γην και ύδωρ. Πώς όμως να προκύψει κάτι ωραίο εξ αυτού όταν, αντί να παραδοθούμε ως ολοκληρωμένες και συγκροτημένες οντότητες, δινόμαστε τυχαία αποσπασματικά, όπως να είναι; Μπορεί ένα τέτοιο δόσιμο, που μοιάζει τόσο πολύ με πέταμα, με ξερίζωμα, να είναι κάτι καλό, να 'ναι ευτυχία, χαρά, πρόοδος;  Όχι, δεν το μπορεί..."[12]

Σε άλλη επιστολή του ο Ρίλκε αναφέρεται σε αληθινά ευτυχισμένες σχέσεις, οι οποίες μπορούν να δημιουργηθούν μόνο μεταξύ ανθρώπων που είναι ο καθένας για τον εαυτό του πλούσιος  και συγκροτημένος και συγκεντρωμένος. Τέτοιες σχέσεις είναι ανέφικτες για τους νέους, οι οποίοι πρέπει να μαθητεύσουν στον έρωτα. Γράφει:

"Οι νέοι - αυτό είναι πασιφανές - δεν μπορούν να κερδίσουν μια τέτοια σχέση, μπορούν όμως, εάν αντιληφθούν σωστά τη ζωή τους, να ωριμάσουν σιγά - σιγά για μια τέτοια ευτυχία και να προετοιμαστούν γι' αυτήν. Πρέπει όταν αγαπούν, να μην ξεχνούν ότι είναι αρχάριοι, μαστροχαλαστές της ζωής, μαθητευόμενοι στον έρωτα. Πρέπει να μάθουν τον έρωτα, και γι' αυτό χρειάζεται  (όπως κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι) ηρεμία, υπομονή και συγκέντρωση!"[13]

Σύμφωνα με τον Ρίλκε, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, ο έρωτας είναι περισσότερο μια δοκιμασία που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, παρά μια διέξοδος. Γι’ αυτόν ο αληθινός έρωτας είναι μια πράξη καρδιάς που ανανεώνεται αδιάκοπα. «Ό,τι περιβάλλεται από ακινησία είναι ήδη νεκρωμένο», οφείλουμε «να θέλουμε τη μεταμόρφωση»Σφάλμα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε..[14]

Η οδός προς τον έρωτα δεν θα μπορούσε παρά να είναι μια απολύτως πνευματική και εξυψωτική υπόθεση για τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ο έρωτας προϋποθέτει τη δοκιμασία, ειδάλλως δεν μπορεί να εννοηθεί ως ένωση και αποστολή. Οτιδήποτε δεν μετέχει του πνεύματος και του απείρου καταδικάζει την καρδιά, το σώμα και τη σεξουαλικότητα στο μερικό, στη φθορά και την αποτυχία. Η οδός, άνω, μακρά, δύσβατη και μυστική, οδηγεί τον άνθρωπο, μέσα από χάσματα, μοναξιά και βαθιές ερημώσεις στην ωριμότητα, την απελευθέρωση, την ολότητα και την πραγμάτωση του εαυτού.

Ο έρωτας για τον Ρίλκε είναι ανεξάντλητος, ακατάπαυστος, εκτός ορίων, εσαεί ανεκπλήρωτος. Ακριβώς όπως η ποίηση, εκφράζει καθ’ ολοκληρίαν το πεπρωμένο του ανθρώπου και του κόσμου, όπως το οραματίστηκε «ο ποιητής των ποιητών του 20ού αιώνα», ο έρωτας είναι η κατάφαση στο πεπρωμένο.

 

  

         ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.   Αφιέρωμα στον Ρίλκε του περιοδικού διαβάζω, τχ. 274, Αθήνα 1991.

2.   Μπέγζος Μάριος – Παπαθανασίου Αθανάσιος, Θέματα Χριστιανικής Ηθικής, Γ’ Ενιαίου Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999, σ. 93-94.

3.   Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή, μτφ. – επίμετρο Αλέξανδρος Ίσαρης, Αθήνα 2010.

4.   Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, μτφ. Μάριος Πλωρίτης, Αθήνα 2010.

5.   Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Ο οδηγός του ποιητή για τη ζωή, ανθολόγηση Baer Ulrich, μτφ. Αλεξάνδρα Νικολακοπούλου, Αθήνα 2009.

6.   Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Ανεκπλήρωτος έρωτας, επιλογή και παρουσίαση κειμένων Φαμπρίς Μιντάλ, μτφ. Γ. Δεπάστας-Βούλα Λούβρου, Αθήνα 2010.

7.   Φάρος Φιλόθεος, Έρωτος φύσις, Αθήνα 1990.  

---

ΠΗΓΕΣ

[1] Φάρος Φιλόθεος, Έρωτος φύσις, Αθήνα 1990, σ. 68.

[2] Ρίλκε Ράινερ Μαρία, Ο οδηγός του ποιητή για τη ζωή, ανθολόγηση Baer Ulrich, μτφ. Αλεξάνδρα Νικολακοπούλου, Αθήνα 2009, σ. 367.

[3] Φωσκαρίνης Θάνος, στο αφιέρωμα για τον Ρίλκε του περιοδικού διαβάζω, τχ. 274, 1991, σ. 21.

[4] Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή, μτφ. – επίμετρο Αλέξανδρος Ίσαρης, Αθήνα 2010, σ. 114.

[5] Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, μτφ. Μάριος Πλωρίτης, Αθήνα 2010, σ. 73-77.

[6] Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, μτφ. Μάριος Πλωρίτης, Αθήνα 2010, σ. 79.

[7] Ρίλκε Ράϊνερ Μαρία, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, μτφ. Μάριος Πλωρίτης, Αθήνα 2010, σ. 79-80.

[8] Μπέγζος Μάριος – Παπαθανασίου Αθανάσιος, Θέματα Χριστιανικής Ηθικής, Γ’ Ενιαίου Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999, σ. 93-94.

[9] Ρίλκε Ράινερ Μαρία, Ο οδηγός του ποιητή για τη ζωή, ανθολόγηση Baer Ulrich, μτφ. Αλεξάνδρα Νικολακοπούλου, Αθήνα 2009, σ. 367-68.

[10] όπ. π. σ. 374.

[11] όπ. π. σ. 379.

[12] όπ. π. σ. 384-85.

[13] όπ. π. σ. 387.

[14] Ρίλκε Ράινερ Μαρία, Ανεκπλήρωτος έρωτας, επιλογή και παρουσίαση κειμένων Φαμπρίς Μιντάλ, μτφ. Γ. Δεπάστας-Βούλα Λούβρου, Αθήνα 2010, σ. 80.